چگونه بیش فعالی کودک را درمان کنیم

بیش‌فعالی، یکی از مشکلات رفتاری است که می‌تواند در افراد مختلف و در سنین مختلفی رخ دهد. این مشکل ممکن است باعث کاهش تمرکز، افزایش فعالیت بدنی بی‌منطق، و مشکلات در یادگیری و ارتباط با محیط اجتماعی شود.بیش‌فعالی، یکی از مشکلات رفتاری است که می‌تواند در افراد مختلف و در سنین مختلفی رخ دهد. این مشکل ممکن است باعث کاهش تمرکز، افزایش فعالیت بدنی بی‌منطق، و مشکلات در یادگیری و ارتباط با محیط اجتماعی شود. اصطلاح "بیش‌فعالی" ممکن است متفاوت از نظر پزشکی و روانشناسی باشد ولی در کل به وضعیتی اشاره دارد که فرد دارای فعالیت بیش از حد و کنترل نشده است. در توصیف بیش‌فعالی، اصطلاحات دیگری مانند اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی (ADHD) نیز استفاده می‌شود.

بیش‌فعالی می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد، از جمله:

1. بیش‌فعالی نقص توجه مختلط (Combined Presentation ADHD): در این نوع، فرد هم دارای علایم بیش‌فعالی و هم نقص توجه می‌باشد.
2. بیش‌فعالی نقص توجه ناشی از فردی (Predominantly Inattentive ADHD): در این نوع، علایم اصلی بیش‌فعالی در نقص توجه قرار دارد.
3. بیش‌فعالی ناشی از حرکت بیش از حد (Predominantly Hyperactive-Impulsive ADHD): در این نوع، علایم اصلی بیش‌فعالی در حرکت بیش از حد و عدم کنترل عملکرد قرار دارد.

درمان بیش‌فعالی می‌تواند شامل روش‌های مختلفی باشد، از جمله:

1. مداخله رفتاری: این شامل ارائه راهکارها و مهارت‌های مدیریت رفتاری به فرد و خانواده او است تا بهبود در تمرکز و کنترل رفتاری داشته باشد.
2. آموزش و پشتیبانی تحصیلی: این شامل ارائه راهکارها و استراتژی‌هایی برای مواجهه با چالش‌های آموزشی و ارتباط با محیط تحصیلی می‌باشد.
3. مشاوره خانواده: ارائه پشتیبانی و آموزش به والدین برای مدیریت بهتر رفتارهای فرزندانشان و ایجاد محیطی سازنده در خانه.
4. درمان‌های دارویی: در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهایی را تجویز کند که به کنترل علایم بیش‌فعالی کمک کنند، اما معمولاً از این روش در موارد شدیدتر و پس از تلاش‌های متعدد درمانی استفاده می‌شود.

مهمترین نکته این است که هر فرد و هر مورد بیش‌فعالی ممکن است نیاز به رویکرد درمانی منحصر به فرد داشته باشد و بهتر است با پزشک یا متخصص روانشناسی مشورت شود تا برنامه‌ای مناسب برای درمان تعیین شود.

علائم اختلال بیش فعالی

علائم اختلال بیش فعالی شامل عدم تمرکز کافی، بی توجهی به اطراف، انجام فعالیت‌های بسیار، جنب و جوش فراوان، و در مواردی پرخاشگری با تکانه‌های ساده هستند. یکی از نشانه‌های مهم بیش فعالی در کودکان، حرکات تکانشی آنها است. در این حالت، کودک به دلیل انرژی زیادی که دارد، بدون تفکر به هر کار خطرناکی می‌پردازد.

گاهی والدین با مشاهده علائمی مانند خیال بافی کودک، عدم تمرکز کافی، و کم‌حوصلگی کودک برای انجام تمارین مدرسه نگران می‌شوند و فکر می‌کنند که کودکشان دچار اختلال بیش فعالی است. در حالی که این حالت‌ها برای تمام کودکان ممکن است عادی و روزمره باشد. نشانه‌های اختلال بیش فعالی در دختران و پسران با یکدیگر متفاوت است. عدم نظم، کم‌توجهی به اطراف، و ضعف در آموزش مهارت‌ها از نشانه‌های این اختلال در دختران به شمار می‌روند. اما پسران دچار رفتارهایی مانند پرخاشگری و حرکات بدون منطق می‌شوند. به طور کلی، تحرک زیاد، عدم توجه، و رفتارهای تکانه‌ای از نشانه‌های اصلی این بیماری محسوب می‌شوند. نکته مهم این است که بیش فعالی و اختلالات حسی دارای رفتارهای یکسان اما ریشه‌های متفاوت هستند. بنابراین، پس از مطالعه این متن، پیشنهاد می‌شود تفاوت بیش فعالی و اختلالات حسی را نیز مطالعه کنید تا تفاوت این دو موضوع برای شما مشخص شود.

علائم بیش فعالی در دوران نوزادی

علائم بیش فعالی در دوران نوزادی شامل موارد زیر می‌شود:

۱. نوزاد اغلب در حال گریه است.

۲. به سختی آرام می‌شود.

۳. به حد کافی خواب ندارد.

۴. در زمان‌های مختلف، اشتهای متفاوت دارد؛ گاهی پراشته و گاهی اصلاً غذا نمی‌خورد.

علائم بیش فعالی در سن ۲ تا ۵ سالگی شامل موارد زیر می‌شود:

۱. حوصله کمی دارد و به بازی‌های فکری مانند پازل علاقه نشان نمی‌دهد.

۲. توانایی انجام کارهای مختلف را ندارد.

۳. نظم در انجام کارهای شخصی دیده نمی‌شود.

۴. به کارهای خطرناک دست می‌زند و احتیاط را رعایت نمی‌کند.

علائم بیش فعالی در دوره پیش دبستان شامل موارد زیر می‌شود:

۱. کودک به شدت بی‌قرار است و نمی‌تواند در جایی آرام بنشیند.

۲. کنجکاوی زیادی در سایر زمینه‌ها بروز می‌دهد.

۳. به آزار هم‌کلاسی‌ها می‌پردازد.

۴. نسبت به محرک‌های محیطی سریع عکس‌العمل نشان می‌دهد.

علائم بیش فعالی در دوران دبستان شامل موارد زیر می‌شود:

۱. رفتار مضحک از خود نشان می‌دهد.

۲. رفتار خشن و پرخاشگری دیده می‌شود.

۳. نسبت به دستورات آموزگار بی‌توجهی می‌کند.

۴. جنب و جوش زیادی دارد.

۵. تغییر زیادی در خلق و خویش دیده می‌شود.

به طور کلی، علائم بیش فعالی در هر دوره سنی ممکن است متفاوت باشند، اما هرگاه این علائم بیش از حد و باعث مشکلاتی برای کودک و خانواده او شود، نیاز به مشاوره و درمان متخصصانه وجود دارد.

درمان اختلال بیش فعالی

درمان اختلال بیش فعالی از کودکی به کودک دیگر متفاوت است، بنابراین، قبل از هر چیز، بهتر است با متخصصین این زمینه مشورت کنید. موسسه فرزندان برتر، با سابقه‌ای سال‌ها در زمینه درمان بیش فعالی کودکان بدون استفاده از دارو، به شما توصیه می‌کند که ابتدا از روش‌های بازی درمانی و قصه درمانی (بدون دارو) شروع کنید. این روش‌ها هم به عنوان راهکارهایی کم هزینه تر شناخته می‌شوند و هم تاثیرات فراوانی در درمان دارند.

درمان بیش فعالی بدون دارو یکی از روش‌هایی با اثرگذاری طولانی مدت تر نسبت به روش‌های دیگر است، موارد مهمی که باید در نظر گرفته شود عبارتند از:

داشتن اطلاعات کافی در مورد اختلال بیش فعالی

والدین و معلمان نقش اساسی در درمان کودکان دارند. برای افزایش آگاهی، مطالعه کتاب‌ها و مقالات موجود در این زمینه توصیه می‌شود. همچنین، مشاوره با متخصصان کودک و نوجوان نیز می‌تواند بسیار مفید باشد.

تدوین برنامه‌های خاص

برای برقراری ارتباط بهتر با کودک، والدین و معلمان باید به تدوین برنامه‌های خاصی بپردازند که به تعلیم و تربیت درست کودک کمک کند.

رابطه منظم با معلمان

رابطه منظم والدین با معلمان جهت تبادل گزارشات و فعالیت‌هایی که کودک بیش فعال انجام می‌دهد، ضروری است.

فراهم کردن محیط مناسب در منزل

محیط مناسب زمانی فراهم می‌شود که مهمانی‌ها و تلفن‌های غیرضروری کاهش یابند. تلویزیون نیز تاثیر منفی بر روند درمانی کودک دارد، بنابراین توصیه می‌شود که تماشای تلویزیون برای کودک کم شود.

تعیین برنامه زمانی

تعیین برنامه‌های زمانی برای کارهایی که کودک انجام می‌دهد، باعث بهبود روند درمانی می‌شود. در این زمان‌ها، کودک باید به انجام کارهای مختلفی مانند غذاخوردن، خوابیدن، بازی کردن و غیره بپردازد.

به طور کلی، درمان بیش فعالی به همراه تلاش و همکاری مستمر والدین و معلمان، می‌تواند به بهبود رفتار و عملکرد کودک کمک کند.

تفاوت بیش فعالی و اوتیسم

بررسی تفاوت بین بیش فعالی و اوتیسم از چند حیطه می‌تواند مفید باشد. بررسی علمی و اجتماعی این دو اختلال از جمله مسائل مهم است. بیش فعالی یک اختلال بیولوژیکی است که در آن کودک به سختی می‌تواند توجه، تمرکز و آرامش خود را حفظ کند. اما اوتیسم یک طیف گسترده از مشکلات توسعه‌ای عصبی است که چالش‌هایی در زمینه مهارت‌های اجتماعی، برقراری ارتباطات و تفکر برای فرد مبتلا به وجود می‌آورد. همچنین، رفتارهای تکراری نیز جزء ویژگی‌های طیف اوتیسم هستند.

1. در بیماری اوتیسم، کودکان مبتلا به آن، معمولاً هیجانات را به خوبی درک نمی‌کنند. به عنوان مثال، زمانی که اطرافیان کودک مبتلا به اوتیسم، از رفتار او عصبانی می‌شوند، کودک قادر به تشخیص حالت چهره و حتی عصبانیت آنان را ندارد. از طرفی، کودکان بیش فعالی ممکن است به دلیل کمبود تمرکز و کمبود توجه، احساسات را درک کنند اما نتوانند با محیط اطراف خود هماهنگ شوند.
2. در زمینه مهارت‌های اجتماعی، کودکان بیش فعالی ممکن است قواعد اجتماعی را به خوبی درک نکنند، بنابراین نمی‌توانند به طور مناسبی و در زمان مناسب به واکنش‌های اجتماعی پاسخ دهند. این می‌تواند باعث احساس تنهایی در این کودکان شود. از طرفی، اصلی‌ترین مشکل افراد دچار اوتیسم مربوط به مشکلات در برقراری ارتباطات، درک الزامات اجتماعی و انجام کارها و عادت‌های تکراری در بین آنان است.

با توجه به موارد فوق، می‌توان فهمید که علایم و ویژگی‌های بیش فعالی و اوتیسم از یکدیگر متفاوت هستند و نیاز به رویکردهای متفاوت درمانی دارند.

ارتباط متخصصین کودک و نوجوان

ارتباط متخصصان کودک و نوجوان با والدین بسیار حیاتی است، زیرا هماهنگی در روش‌های درمانی و توانایی‌های تربیتی از اهمیت بسزایی برخوردار است. به جز روش‌های درمانی با دارو، والدین باید از روش‌های تربیتی و آموزشی مناسب نیز استفاده کنند تا بخشی از انرژی بیش از حد فرزندان خود را به نحو صحیح تخلیه کنند.

درمان اختلال بیش فعالی نیازمند توجه جدی به علائم و نشانه‌های آن است. والدین باید همواره با متخصصان کودک و نوجوان ارتباط برقرار کرده و از مشاوره تلفنی یا مراجعه حضوری به مراکز مشاوره با متخصصین در این زمینه استفاده کنند.

به طور کلی، اختلال بیش فعالی در هر ۱۰۰ کودک حدود ۵ نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهد، و شیوع آن در پسران سه برابر بیشتر از دختران است. این اختلال نیاز به مداخله‌های مختلفی دارد که باید به شیوه‌های متفاوتی تنظیم شوند.

1. بیش فعالی انواع مختلفی دارد که از جمله آنها می‌توان به بی‌توجهی، پرتحرکی و اختلال نوع ترکیبی اشاره کرد.
2. در بیش فعالی نوع بی‌توجهی، کودکان دچار مشکلات در توجه و تمرکز هستند و نمی‌توانند به طور مناسب روی وظایف و فعالیت‌های خود تمرکز کنند. این مشکلات ممکن است در محیط مدرسه و در زندگی روزمره آنها تأثیر گذار باشد.
3. در بیش فعالی نوع پرتحرکی، کودکان دارای فعالیت بیش از حدی هستند و معمولاً به دور از آرامش و آرام‌بخشی هستند. آنها ممکن است دچار ناآرامی و عدم توانایی در حفظ حالت آرامش باشند.
4. در اختلال نوع ترکیبی، هم پرتحرکی و هم مشکل در تمرکز و توجه دیده می‌شود که باعث ایجاد مشکلاتی در زندگی روزمره کودکان می‌شود.
5. تشخیص اختلال بیش فعالی باید توسط پزشکان متخصص صورت گیرد، والدین نباید تنها بر اساس نظر دیگران تصمیم‌گیری کنند. همچنین، باید به یاد داشت که کودکان دارای این اختلالات همچنان توانایی‌ها و استعدادهای خود را دارند و نیازمند حمایت و راهنمایی مناسب هستند.

رفتار در منزل کودک بیش فعال

رفتار کودک بیش فعال در منزل ممکن است به شرح زیر باشد:

1. فعالیت و حرکت زیاد دیده می‌شود و اغلب به طور پیوسته در حال جنب و جوش است.
2. توجه به صحبت‌های والدین ندارد و اغلب به آن‌ها گوش نمی‌دهد.
3. قادر نیست یک فعالیت را به پایان برساند و به سرعت به فعالیت‌های جدید منتقل می‌شود.
4. به مخالفت با والدین می‌پردازد و برای برتری در مواجهه با آن‌ها تلاش می‌کند.
5. رفتار بسیار بی‌نظم و آشفته است و اغلب از نظم و ترتیب پیروی نمی‌کند.
6. به سرعت آشفته می‌شود و به شدت عصبی می‌گردد.
7. حساسیت چندانی نسبت به درد ندارد و ممکن است به آن بی‌توجه باشد.
8. رفتار غیر قابل پیش‌بینی دارد و ممکن است در مواقع مختلف به صورت ناگهانی تغییر کند.
9. خودباوری زیادی ندارد و احتمالاً به دنبال تأیید و تشویق از دیگران است.
10. نسبت به هر رفتاری سریع واکنش نشان می‌دهد و اغلب طالب برتری نسبت به همسالان خود است.
11. علاقه به کارهای خطرناک دارد و ممکن است به دنبال تجربه فعالیت‌های ماجراجویانه باشد.
12. نمی‌تواند از قوانین و مقررات تبعیت کند و اغلب اعمالی انجام می‌دهد که ممکن است با قوانین مغایرت داشته باشد.
13. ضعف در پیروی از دستورات دیده می‌شود و اغلب نیاز به یادآوری و تکرار دستورات دارد.

راهنمایی هایی برای والدین

1. تشویق و تقویت: والدین می‌توانند هنگامی که کودک یک کار را درست انجام داد، به او کادو دهند و درباره توانایی‌ها و استعدادهای او صحبت کنند تا اعتماد به نفس او تقویت شود.
2. ارتباط موثر: استفاده از جملات و عبارات ساده و واضح در ارتباط با کودک، صبر و پشتکار در تعامل با او و ایجاد محیطی مثبت و حامی از او برای رشد و توسعه اهدافش مفید است.
3. کنترل رفتار: استفاده از شیوه‌هایی برای کنترل رفتار نامطلوب کودک از جمله استفاده از برنامه‌های روزانه، تشویق به عملکرد مثبت، و ترتیب و نظم در فعالیت‌های روزمره می‌تواند موثر باشد.
4. همکاری با مدرسه: تعامل و همکاری با مدرسه به والدین کمک می‌کند تا برنامه‌های مناسبی برای تعلیم و تربیت کودکان بیش‌فعال داشته باشند و از نظرات معلمان در این زمینه بهره‌برداری کنند.

راهنمایی‌های معلمان

1. شناخت دقیق از دانش‌آموز: معلمان باید با نیازها و مشکلات هر دانش‌آموز آشنا باشند و برنامه‌های آموزشی و تربیتی خود را بر اساس این نیازها تنظیم کنند.
2. استفاده از روش‌های مناسب: استفاده از روش‌های آموزشی مناسب به همراه تشویق و تقویت دانش‌آموزان می‌تواند در بهبود رفتار آن‌ها موثر باشد.
3. تشویق به فعالیت‌های بدنی: تشویق دانش‌آموزان به انجام فعالیت‌های بدنی و ورزشی می‌تواند به کنترل رفتار آن‌ها کمک کند و روند درمان را تسریع کند.
4. همکاری با والدین: همکاری با والدین برای تنظیم برنامه‌های تربیتی مناسب و اجرای مشترک آن‌ها می‌تواند به بهبود رفتار و عملکرد دانش‌آموزان کمک کند.

علل بیش‌فعالی

بیش‌فعالی ممکن است به عوامل ژنتیک، محیطی، و زیستی برمی‌گردد، از جمله تغذیه، مصرف مواد مخدر و مسمومیت با سرب، و همچنین عوامل روانی مانند استرس و اضطراب در دوره بارداری مادر. همچنین، اختلالات در قسمت‌های مغز مسئول توجه و تمرکز نیز می‌تواند نقش داشته باشد.

توصیه های آخر به والدین

1. افزایش آگاهی: والدین باید آگاهی خود را نسبت به این اختلال افزایش داده و اطلاعات کافی در این زمینه کسب کنند. عدم آگاهی می‌تواند باعث رفتارهای نادرست با کودک شود و مشکلاتی در روند درمان ایجاد کند.
2. توجیه و تفهیم: افراد خانواده باید به کودک توضیح دهند که رفتارهای خاصی که انجام می‌دهد، ناشی از اختلال بیش‌فعالی است و او عمداً آن را انجام نمی‌دهد.
3. تعیین قوانین: والدین باید قوانین منزل را به طور خلاصه و واضح برای کودک توضیح دهند تا او بتواند آن‌ها را به درستی رعایت کند.
4. پیشنهادات پزشکی: شرکت دادن کودک در فعالیت‌های هنری و ورزشی، داشتن انتظار معقول از او، ارتباط چشمی موثر با او و رعایت برنامه‌های منظم خواب و غذا از جمله توصیه‌های پزشکی است که والدین باید رعایت کنند.
5. آمادگی برای تغییرات: والدین باید در نظر داشته باشند که کودکان دارای اختلال بیش‌فعالی به سختی می‌توانند با تغییرات کنار بیایند و لازم است برای تغییراتی مثل تغییر محل زندگی، آمادگی ذهنی را داشته باشند.
6. اجتناب از تحریک‌های مضر: نشستن در کلاس‌های طولانی و خرید از فروشگاه‌های بزرگ ممکن است بر سیستم عصبی کودک تأثیر منفی داشته و علائم بیش‌فعالی را افزایش دهد، بنابراین والدین باید از این تحریک‌ها پرهیز کنند.